دوسته خوووووب
همه چیدوسته خوووووب
همه چیسبع مثانی نام چیست؟
عید سعید فطر مبارک
و لقد آتیناک سبعاً من المثانی و القرآن العظیم - آیه 87 سوره حجر
با مراجعه به تفاسیر و روایات مشاهده می شود که درباره "سبع مثانی" اختلاف نظر وجود دارد! برخی برآنند که منظور از آن خود قرآن و آیات آن است. نیز گفته شد، منظور سوره حمد است، یا از آن جهت که دو بار نازل شده و یا از آن حیث که در نماز دوبار قرائت می شود. عده ای هم گفته اند مراد از سبع مثانی سوره های طولانی اول قرآن است. وجه نام گذاری آن به جهت تکرار اخبار و عبرت های تاریخی است.[1]
ولی حق آن است که روایات فراوانی از طریق شیعه و أهل سنت، از پیامبر (ص) امام علی و امام صادق (ع) وجود دارد که منظور از سبع مثانی سوره فاتحه است. این سوره علاوه بر سبع مثانی به نام های دیگری؛ نظیر أم الکتاب، أم القرآن، قرآن عظیم، شافیه، وافیه، رقیه، کنز و اساس. هم معروف است[2]. خدای متعال می فرماید: "ما سبع مثانی و قرآن عظیم را به تو دادیم".[3]
از امام صادق (ع) نقل شده است: "مانا [سوره حمد] به مثانی نامیده شده؛ چون که دوبار در دو رکعت قرائت می شود".[4]
سعید بن جبیر می گوید، از ابن عباس درباره سبع مثانی سؤال کردم وی در جواب گفت: سبع مثانی أم القرآن است. مراد از سبع هفت آیه در (سوره حمد) است و معنای مثانی تکرار سوره حمد در هر رکعت است و این هم مختص همین سوره است، نه سوره های دیگر قرآن.[5]
صاحب تفسیر کاشف احتمال دیگری بر این مسئله اضافه کرده و گفته است: یا از آن جهت است که در این سوره، بین ذکر ربوبیت و عبودیت جمع شده است.[6]
علامه طباطبائی در تفسیر المیزان به مسئله مهمی ... در این موضوع اشاره کرد و می گوید: سبع مثانی یکی از اسمای سوره حمد است. بنابر آنچه را که در بسیاری از روایات از پیامبر (ص) و ائمه (ع) نقل شده، سبع مثانی به سوره حمد تفسیر شده است.
پس وجهی برای سخن آنان که گفته اند: سبع مثانی هفت سوره طولانی اوایل قرآن است، یا هفت سوره ای است که با "حا، میم" شروع می شود و یا هفت کتابی است که بر پیامبران نازل شده است، نمی ماند؛ چرا که دلیل از قرآن و روایات بر این گفته ها وجود ندارد.[7]وی در عین حال می گوید: کلمه مثانی صفت تمام قرآن است و خود به خود شامل سوره فاتحه هم می شود.
در این که منظور از "من المثانی" چیست؟ آیا "من" برای تبعیض است، یا برای تبیین، همچنین در کیفیت اشتقاق واژه "مثانی" و علت نام گذاری آن، میان مفسران اختلاف زیادی وجود دارد.
و آنچه سزاوار است گفته شود- و خدا داناتر است- این است که حرف" من" براى تبعیض است، زیرا خداى سبحان در جاى دیگر، همه آیات قرآنى را به مثانى خوانده و فرموده است" کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم"[8]. و آیات سوره حمد از جمله آن است. پس سوره حمد بعضی از مثانی است، نه تمام آن.[9]
صاحب تفسیر من وحی القرآن علاوه بر وجوه ذکر شده در تسمیه سوره حمد به سبع ثانی، وجه دیگری ذکر کرده و می گوید: سوره حمد را از آن جهت سبع مثانی می گوئید که معانی آن در آیات قرآن تکرار شده است.[10]
صاحب تفسیر نمونه در تفسیر آیه "و لقد آتیناک سبعاً من المثانی و القرآن العظیم"، می گوید: چنان که معلوم است، سبع همان عدد هفت است و مثانی عدد 2 است. بدین جهت اکثر مفسران گفته اند سبع من المثانی کنایه از سوره حمد است و روایات هم به همین معنا اشاره دارند.
فلسفه اش این است که از هفت آیه تشکیل شده است و به جهت اهمیت و عظمت مطالبش دوبار بر پیامبر (ص) نازل شده است. یا این که مرکب از دو قسمت است. نصف این سوره حمد و ثنای خدای متعال و نصف دیگرش دعا و عبادت است.[11] و یا به خاطر این است که در هر نماز دو مرتبه قرائت می شود.
برخی از مفسران احتمال داده اند، سبع اشاره به هفت سوره طولانی ابتدای قرآن است و مثانی کنایه از خود قرآن است؛ چرا که قرآن دوبار بر پیامبر گرامی اسلامی (ص) نازل شد. یک بار به صورت کامل و دفعی و بار دیگر به صورت تدریجی برحسب حوادث و احتیاجات زمان نازل شده است. بنابراین، معنای سبع المثانی هفت سوره از سوره های مهم قرآن است. دلیل این گروه آیه 23 سوره زمر است که در آن خداوند می فرماید:
"خدا قرآن را فرستاد که بهترین حدیث است. کتابی است که آیاتش در کمال فصاحت (و اعجاز) با هم متشابه است.؛یعنی دو مرتبه بر پیامبر (ص) نازل شده است.
به نظر می رسد تفسیر اول به واقع نزدیک تر باشد. به ویژه این که روایات اهل بیت (ع) اشعار دارد که سبع مثانی همان سوره حمد است.
راغب اصفهانی در کتاب مفردات می گوید: کلمه مثانی بر قرآن اطلاق شده است، به جهت تکرار آیاتش. این تکرار همان چیزی است آن را از دست برد تحریف حفط کرده و می کند. علاوه بر این، حقایق قرآن در هر دوره و زمانی به شکل جدید تجلی پیدا می کند، لذا سزاوار است که به مثانی توصیف شود.
به هر حال، ذکر عبارت "قرآن عظیم" بعد از ذکر سوره حمد، با توجه به این که سوره حمد جزو قرآن است، دلیل دیگری است بر اهمیت و عظمت این سوره مبارکه. در ادبیات عرب و غیر عرب، فراوان جزء در مقابل کل ذکر می شود. این به جهت اهمیت آن (جزو) است.[12]
[1] ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص 272.
[2] همان، ص 5؛ اعراب القرآن و بیانه، ج 1، ص 51.
[3] الحجر، 87.
[4] آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 51.
[5] احکام القرآن (الجصاص)، ج 1، ص 28.
[6] تفسیر الکاشف، ج 1، ص 33.
[7] المیزان، ج 12، ص 191.
[8] الزمر، 23.
[9] المیزان، ج 12، ص 191.
[10] تفسیر من وحی القرآن، ج 13، ص 176.
[11] مجمع البیان، ج 1، ص 17؛ نور الثقلین، ج 3، ص 28 – 29.
[12] تفسیر نمونه، ج 8، ص 109.
کتاب آخرالزمان خانواده " تمدن بچه ننه " تالیف استاد علی اکبر خانجانی در اینترنت منتشر شده است.
سلام از اینکه به وبلاگم سر زدید ممنونم اما این مطلبتان چه ارتباطی با موضوع سبع مثانی دارد؟